Mã Chỉ

Mã Chỉ.

Gà Mã Chỉ

Gà "mã chỉ" là loại gà có lông mã (trên lưng gần đuôi) dài và nhọn. Gà mã chỉ cũng sẽ có lông bờm dài và nhọn. Cả hai thứ này đều khác với gà "mã lại". Ngoài ra, gà mã chỉ cũng sẽ có thêm lông đuôi phụ cong dài phủ trên lớp lông đuôi chính.

Gà mã chỉ đựơc xem là một giống gà khác biệt với giống gà mã lại. Ngoài ra thì các tay nuôi gà còn gọi loại gà có lông mã vừa nhỏ vừa ngắn là gà "mã kim".

Con gà ô này có bộ mã chỉ màu đỏ. Thường thì gà có lông mã màu đỏ cũng sẽ có lông bờm màu đỏ.

Mã Kim.

Mã Kim

Đây là một thí dụ về loại gà đòn miền Trung. Gà có vóc dáng cao, thế đứng ưỡn ngực, mặt mũi dữ tợn. Lông mã nằm gọn trên lưng, ngắn và nhỏ lăn tăn như kim nên còn đựơc gọi là "mã kim".

Gà Nòi Bình Định

Sau đây là bản tài liệu báo cáo kết quả điều tra và bước đầu bảo tồn giống gà chọi tại Bình Định do các anh Lý Văn Vỹ, Đoàn Trọng Tuấn, Phạm Việt Anh biên soạn. Ðây là bản tài liệu chính thức của Viện Chăn Nuôi. Qúy độc giả có thể tham khảo thêm về nhiều tài liệu của Viện Chăn Nuôi tại địa chỉ:

www.vcn.vnn.vn

Báo cáo kết quả điều tra và bước đầu bảo tồn giống gà chọi tại Bình Định

1. Xuất xứ

Khó có thể xác định được lịch sử và nguồn gốc của gà chọi Bình Định do có ít tài liệu nói về gà chọi, bên cạnh đó người chơi gà và nuôi gà thường hay dấu nghề và giữ độc quyền về dòng mái. Nhiều ý kiến cho rằng gà chọi Bình Định có nguồn gốc từ TrungQuốc. Giả thiết này phù hợp với đặc điểm về giống: gà chọi Bình Định có thân hình to khoẻ, xương to chắc (theo thuật ngữ gọi là gà Đòn) được nuôi phổ biến ở Trung Quốc đến miền Bắc và miền Trung của Việt Nam (ở miền Nam ít nuôi loại gà này). Ngoài ra thể lệ đấu gà ở Miền Bẵc, miền Trung và Trung Quốc có nhiều nét tương đồng.

2. Mục đích sử dụng

Mục đích chính của việc nuôi gà chọi là sử dụng con trống vào việc huấn luyện và thi đấu. Đa phần gà mái và những con trống không thành công trong quá trình tập luyện cũng như thi đấu thường được giết thịt.

Đối với gà mái, từ khi nở ra, lớn lên con nào có ngoại hình “ngố” thể chất khoẻ mạnh, tính khí hung dữ và có một số đặc điểm ngoại hình qui định phẩm chất tốt sẽ được giữ lại làm gà mái sinh sản. Chúng được kiểm định qua vài lứa, nếu sản xuất ra được nhiều gà trống đạt thành tích cao thì tiếp tục sử dụng nhân giống, nếu không đạt thì bị loại bỏ, chuyến sang giết thịt. Đối với gà trống, con nào có ngoại hình tốt, thể chất tốt, tính tình hung hăng thì được đưa vào huấn luyện, trong quá trình này người ta tiếp tục chọn theo các tiêu chí:

- Có thể chất tốt (có khả năng chịu đòn, gan lì, luyện tập và thi đấu bền bỉ).

- Có thế đánh hay, đòn đá đẹp và hiểm.

- Có khả năng tránh đòn tốt.

Tỉ lệ gà được huấn luyện thành công và trở thành gà thi đấu là rất thấp, chỉ đạt dưới 20% so với tổng số gà trống lúc nở ra.

3. Phân bố

Gà chọi được nuôi từ xa xưa ở nhiều địa phương thuộc tỉnh Bình Định. Đến nay, ước tính cả tỉnh có khoảng 1000 gà trống được tuyển chọn, huấn luyện và sử dụng làm gà thi đấu ở các cấp độ khác nhau. Tất cả các huyện và thành phố đều có nuôi và tổ chức trường đấu gà, song tập trung nhất là thành phố Qui Nhơn, Tây Sơn và Hoài Nhơn.
Chơi gà chọi cũng là hoạt động giao lưu văn hoá, cho nên giống gà chọi Bình Định hiện nay không chỉ tồn tại riêng ở Bình Định mà còn phát tán ra các tỉnh lân cận như Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hoà, Gia Lai, ĐakLak.
Gà trống thi đấu đạt thành tích cao thường được bán đi nhiều nơi trong và ngoài nước.

4. Phương thúc nuôI gà chọi và tổ chức chọi gà ở Bình Định

Người chơi gà chọi ở Bình Định Khá đông, song phần lớn là người nuôi gà trống với số lượng ít (1 - 3 con), có một số gia đình nuôi gà mái để tạo giống. Nếu có dòng mái tốt thì họ thường giữ độc quyền, không bán con mái ra ngoài mà chỉ bán con trống.

4.1.Chọn và nhân giống

- Chọn dòng mái tốt theo ngoại hình, thể chất( thường là những con mái dữ) và đời trước cũng như đời sau của nó có nhiều con trống đạt thành tích cao. Gà mái chọn nhân giống thường là đã đẻ một vài lứa và tuổi không quá già ( <6 năm tuổi).

- Chọn gà trống có ngoại hình tốt và có thành tích cao, tuổi từ 1.5 - 4.0 năm, không đồng huyết với mái đã chọn.

- Bổ sung dinh dưỡng cho gà trống và gà mái đã chọn trong suốt một tháng trước khi giao phối.

- Tiến hành ghép phối( thường là vào cuối tháng chạp và đầu tháng riêng).

- ấp nở: theo truyền thống, người ta thường cho gà nở vào mùa xuân bằng phương thức ấp tự nhiên do bản thân gà mẹ thực hiện với một vài động tác hỗ trợ của con người. Đã có một số thử nghiệm ấp bằng máy, song lại được đánh giá là chưa thành công, thể hiện ở nhược điểm là gà lớn lên có khả năng thi đấu rất kém.

4.2.Thức ăn và dinh dưỡng

      Theo truyền thống, gà chọi Bình Định được nuôi dưỡng bằng thức ăn tự nhiên dạng nguyên, bao gồm: lúa, gạo, ngũ cốc, giun, dế, động vật thuỷ sinh, côn trùng cây cỏ,.... Ngày nay, người ta sử dụng thức ăn hỗn hợp công nghiệp để cho gà con ăn ở giai đoạn theo mẹ. Sau 1.5 tháng tuổi cho thêm lúa, gạo, cơm, ngô, ếch, nhái, lươn, thịt bò, lòng đỏ trứng, rau, giá,.... khi tăng lượng lúa thì rút dần cám công nghiệp , đến khi tách mẹ thì cho ăn hoàn toàn bằng lúa. Cho gà ăn làm hai bữa vào 9 giờ sdáng và 4 - 5 giờ chiều. Riêng gà con cho ăn tự do, gà tách mẹ ngoài hai bữa chính còn tự đi kiếm ăn. Gà lớn trên 6 tháng cho ăn thêm rau, giá, xà lách, chuối sứ, cà chua, mỗi tuần cho ăn thêm 1 - 2 bữa lươn hoặc thịt bò.

          * Khẩu phần ăn cho gà con tách mẹ( cho ăn tự do):

                 - cám gạo                                : 10%

                 - bắp                                        : 20%

                 - lúa                                         : 30%

                 - Cá tươi nấu chín                  : 20%

                 - Rau( muống, cải, xà lách)   : 20%.

* Khẩu phần cho một gà trống thi đấu/ ngày:

                 - Lúa                                       : 0.25 kg.

                 - Rau, giá                                : 0.10 kg.

                 - Lươn, thịt bò                        : 0.10 kg.

4.3. Quản lý huấn luyện gà thi đấu

- Gà con được nuôi chung cả ổ và theo mẹ đến 2.5 hoặc 3 tháng tuổi.

- Sau khi tách mẹ vẫn được nhốt chung, cho đến 4 - 5 tháng tuổi thì tách riêng trống, mái. Gà trống lúc này được nhốt riêng mỗi con một ô, không cho các con trống thấy mặt nhau để tránh mổ và đá bậy.

- Khi gà đã gáy rõ tiếng thì bắt đầu cắt lông ở các vùng đầu, cổ, ức, đùi nhằm bộc lộ da ở các vùng này. Đồng thời cắt tai, tích.

- Cho gà đá thử 1 - 5 trận, xem con nào có khả năng đá hay thì giữ lại huấn luyện tiếp, hoặc không thì bán hoặc giết thịt.

- Huấn luyện gà bằng các việc chính:

+  Quần sương: cho gà vận động vào sáng sớm hàng ngày.

+ Xát nghệ: dùng nghệ giã nhỏ, hoà với rượu, nước trà, nước tiểu trẻ con sát vào vùng da đã cắt lông trong vòng 3 tháng để cho da dày lên nhằm tăng khả năng chịu đòn và giảm thương tích khi thi đấu.

+ Dầm cẳng:  trước khi thi đấu 1 tháng, gà được cho ngâm chân trong hỗn dịch: nghệ, muối, nước tiểu để cho gà được cứng chân.

- Tổ chức thi đấu:

+ Gà được phân theo 3 hạng: hạng tiểu (<3.0 kg), hạng trung (3.0 - 3.5 kg) và hạng đại (từ 3.5 kg trở lên). Các gà cùng hạng thường được thi đấu với nhau. Tuy nhiên, nếu là gà có tài nghệ cao thì chủ gà  có thể cho đấu với hạng trên.

+ Mỗi trận đấu thường được tổ chức từ 01 hiệp trở lên, mỗi hiệp có thời gian 20 phút. Thời gian nghỉ giải lao giữa các hiệp đấu là 05 phút để săn sóc và hồi phục cho gà.

- Mùa thi đấu: Mùa chọi gà thường được tổ chức vào dịp Tết và Xuân, kéo dài từ tháng chạp đến tháng tư âm lịch. Sau đó, từ tháng năm đến tháng mười một âm lịch là mùa gà thay lông nên không sử dụng thi đấu được.

5. Đặc đIểm ngoại hình

Gà chọi Bình Định có tầm vóc to lớn, xương to, cơ bắp phát triển, chân cao và to khoẻ, có cựa ngắn hoặc không có, lớp biểu bì hoá sừng ở cẳng chân dày và cứng, Gà đá bằng sức mạnh của bàn chân chứ không phải bằng khả năng đâm xuyên của cựa.

5.1. Màu sắc của lông, da

Nhìn chung màu sắc của gà chọi Bình Định đa dạng, có thể thuần màu hay đa màu trên một cá thể. Thông thường màu sắc lông phụ thuộc vào màu lông của con trống là chính, màu lông giống con trống chiếm tie lệ 50 - 60%.

* Màu lông

+ Gà có lông đen tuyền, gọi là gà ô, loại này chiếm tỉ lệ cao nhất.

+ Gà có lông đen, lông mã màu đỏ gọi là gà Tía.

+ Gà có màu lông xám tro gọi là gà Xám.

+ Gà có màu lông giống lông chim ó gọi là gà ó.

+ Gà có màu lông trắng roàn thân, gọi là gà Nhạn.

+ Gà có lông 5 màu ( đỏ, đen, vàng, trắng, xám), gọi là gà Ngũ sắc.

Ngoài ra, còn có một  số có màu lông pha tạp như gà đen có chấm trắng...

*  Màu mỏ:

Màu mỏ cũng có màu sắc đa dạng, thường thấy  mỏ có màu trắng ngà, màu vàng, màu đen, màu xanh lợt (xanh đọt chuối).

* Màu chân:

Lớp biểu  bì hoá sừng (vảy) ở bàn chân và các ngón chân gà chọi Bình Định cũng có màu sắc không giống nhau giữa các  cá thể. Thậm chí, cùng một cá thể song màu sắc hai chân lại khác nhau. Thường thấy gà hai chân đen, vàng, xanh lợt, trắng, vàng đốm nâu, một chân vàng  một chân đen hoặc trắng. Màu sắc cựa gà thường giống màu chân, song có con có hai cựa với hai màu khác nhau mặc dù hai chân lại cùng màu.

* Màu da:

Phần da đầu, cổ, ức, đùi và hông có màu đỏ và dày. Các phần  khác như: lưng, nách, cánh lại có màu vàng hoặc trắng và da mỏng.

5.2. Tầm vóc

Gà chọi Bình Định có tầm vóc to lớn, chân cao, xương ống chân to, ngón dài và khoẻ, bàn chân (ống chân) gà trưởng thành có con dài tới 15 cm, song thường thấy loại 10 - 13 cm. Ngực rộng với cơ ngực nổi rõ. Đùi to,  dài và cơ phát triển. Tuy nhiên bụng lại rất gọn, khoảng cách giữa hai mỏm xương chậu hẹp (1.5 - 3.0 cm ở gà trống). Phao câu và lông đuôi phát triển (lông đuôi có thể dài tới 30 cm). Khối lượng cơ thể trưởng thành của gà trống có thể đạt 5.0 kg, song thường gặp loại gà nặng từ 3.5 - 4.5 kg. Khối lượng cơ thể trưởng thành của gà mái đạt 3.5 - 4.0 kg. Tuy nhiên, trong quá trình nuôi dưỡng và huấn luyện gà, người ta thường khống chế khối lượng của gà trống thi đấu ở khoảng 3.0 - 3.8 kg, là khoảng khối lượng mà gà phát huy tốt nhất các đòn đá hay và hiểm.          

Chỉ tiêu	Trống	Mái
Dài thân (cm)	22	20
Vòng ngực(cm)	41	31
Dài lườn (cm)	13,5	12
Sâu ngực (cm)	15,75	13,5
Cao chân (cm)	31,5	25
Dài đùi (cm)	17,5	11,5

5.3. Một số đặc điểm ngoại hình khác

- Gà chọi Bình Định có ít lông, lông to, dài, cứng và dòn ( rất dễ gãy).

- các phần đầu, cổ, ngực, đùi rất thưa lông nhưng hai cánh có bộ lông phát triển, giúp gà có khả năng cất cao mình để tung đòn đá.

- Mặt gà gọn gàng, thường khômg có tích, tai ít phát triển.

- Mồng nhỏ và thấp, có 3 loại mồng ( lá, dâu, cục)

- Mỏ gà to, ngắn, nhọn và khoẻ.

- Mắt thường nhỏ và sâu. mí mắt dầy, màu mắt đa dạng: mắt bông ( màu đen pha trắng), mắt hạt cau (màu nâu có tia phát từ đồng tử ra xung quanh), có con mắt màu đồng thau hoặc mắt đen, xanh. 

6. Đặc điểm sinh trưởng, phát dục và sinh sản

6.1. Khả năng sinh trưởng

Bảng1:  khối lượng cơ thể qua các tháng tuổi (gam)

Tháng tuổi	Gà trống ( n =15)	Gà mái ( n = 30)
Sơ sinh	38 ± 0,24	38 ±  0,24
1	260 ± 3,17	260 ± 3,17
2	650 ±7,20	470 ±  4,12
3	1264 ±18,20	1056 ± 11,15
4	1654  ±  22,60	1280 ±17,50
5	2632 ± 30,70	1513 ± 22,45
6	3005 ±  35,40	2076 ± 28,92
9	3 371 ± 33,35	2325 ± 26,48
12	3765  ± 38,90	2628 ± 25,40
18	4034 ± 39,55	2870 ± 25,70

6.2. Phát dục

Gà trống 06 tháng tuổi biết gáy, đến 07 tháng tuổi thì gáy rõ tiếng và có khả năng đạp mái. Gà mái 06 tháng tuổi bắt đầu cắp ổ, 07 tháng thì chịu trống và đẻ trứng lứa đầu.

Gà chọi Bình Định thay lông theo mùa, quá trình thay lông diễn ra từ tháng năm, tháng sáu đến tháng mười một âm lịch. Lần thay lông thứ nhất bắt đầu từ lúc gà được 4 - 5 tháng tuổi, và đến 16 tháng thì thay lông lần thứ 2. Trong mùa thay lông, gà xuống sức, đồng thời do lông cánh bị rụng nên gà khó có thể bay lên để tung đòn và đỡ đòn nên người ta không cho gà thi đấu vào thời gian này mà để dưỡng gà cho mùa đấu năm sau.

6.3. Sinh sản

Tuổi đẻ quả trứng đầu tiên         : 192 ngày.

Khối lượng trứng                        : 52 ± 0,55 gam/quả.

tỷ lệ trứng có phôi                      : 91,6%.

Tỷ lệ nở/trứng                             : 85%.

Số trứng đẻ/lứa                           : 8 - 12 quả.

Thời gian gà mẹ nuôi con           : 3 tháng.

Khoảng cách giữa 2 lứa đẻ        : 5 tháng.

Mục đích chính của việc nuôi gà chọi sinh sản là sản xuất ra gà trống có khả năng thi đấu. Trong thời gian theo mẹ, gà con học được ở gà mẹ khá nhiều thế đánh. Chính vì vậy, thời gian gà mẹ nuôi con phải kéo dài đến 3 tháng. Mỗi năm, gà mẹ chỉ sản xuất được vài ổ gà con  và tuổi khai thác kéo dài đến 9 - 10 năm. Gà mẹ có khả năng kiếm mồi khá, song lại vụng nuôi con.

7. Các tính trạng đặc biệt

Gà chọi Bình Định có thể chất tốt, thể hiện ở đặc điểm có sức chịu đòn khá và thi đấu bền bỉ, rất nhiều con chịu đựng được 40 hiệp đấu liên tục ( mỗi hiệp dài 20 phút và thời gian giải lao giữa các hiệp là 5 phút). Nhiều gà chọi Bình Định đã thi đấu và nổi tiếng ở các trường đấu Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Cam pu chia, Thái Lan,...nhờ các thế đánh hay, đòn đá đẹp và hiểm. Gà chọi Bình Định có tốc độ sinh trưởng chậm, trên 1 năm tuổi mới thành thục về thể vóc. Nuôi theo phương thức truyền thống tại các hộ gia đình, gà 18 tháng tuổi đạt bình quân 4.034 g con trống và 2.870 g ở con mái.

8. Công tác bảo tồn nguồn gen

ở Bình Định, từ lâu đã có hai dòng gà nổi tiếng là dòng Ngân Hàng và dòng Bảy Quéo, hàng năm đầu đạt thành tích cao tại các đấu trường ở khu vực Đông Nam á và Trung Quốc. Hiện nay, hai dòng gà này đang được tập hợp tại các cơ sở bảo tồn ở phường Ghềnh Ráng thành phố Qui Nhơn, với mục tiêu là thành lập được 20 gia đình cho mỗi dòng và ghép phối luân chuyển trống nhằm bảo tồn và phát triển dòng thuần.

9. Đề Nghị

Tiếp tục nghiên cứu song song với hoạt động bảo tồn, nhằm xác định rõ các chỉ tiêu sinh lý, xây dựng các tiêu chuẩn chọn lọc trong công tác giống.

Hiện nay số hộ nuôi gà chọi như ở cơ sở bảo tồn là rất ít. Đa số hộ nuôi nhỏ, lẻ để giải trí, ý thức bảo tồn vẫn còn thấp. Gà lai tạo không rõ nguồn gốc, chất lượng giảm, đề nghị Ban Chủ nhiệm Đề án đầu tư mở rộng tăng số lượng đàn gà bảo tồn. Mua thêm gà giống có phẩm chất tốt để sản xuất giống, tránh đồng huyết. Đề nghị Nhà nước có mức hỗ trợ thích hợp để các cơ sở nuôi bảo tồn tiếp tục duy trì và phát triển.